Sposoby na alergię – ziołami w chorobę
Słysząc „choroba XX wieku” myślimy od razu „rak”, „zawał” albo „HIV”. Słusznie, te choroby należą do najczęstszych powodów zgonu w XX i jak dotąd XXI wieku, ale w naszych czasach bardzo powszechna stała się też inna choroba, a właściwie grupa chorób – alergie. Obejmuje to ogromną różnorodność schorzeń – od niewinnego kataru siennego aż po zagrażające życiu złuszczanie skóry na całym ciele. Ale co to właściwie jest alergia?
Alergia, z greckiego „odmienna reakcja”, to nieprawidłowa, nadmierna odpowiedź naszego układu odpornościowego na substancje w naszym otoczeniu, zwane alergenami. Substancje te na co dzień u zdrowych osób nie wywołują żadnych objawów.
Najczęstszymi winowajcami są pyłki roślin, pleśń, sierść zwierząt domowych, niektóre pokarmy, np. cytrusy, mleko krowie, orzechy i pewne klasy leków, takie jak antybiotyki pochodne penicyliny czy najpopularniejsze leki przeciwbólowe (aspiryna, ibuprofen). Uczulonym można być na jedną lub kilka grup różnych substancji, a także na jedną główną (np. pyłek brzozy) i podobne do niej inne alergeny, np. jabłka czy marchewki – w tym ostatnim przypadku mówi się o reakcji krzyżowej.
Sam mechanizm alergii polega na pobudzaniu przez alergen całego szeregu komórek naszego układu immunologicznego, co ostatecznie prowadzi do rozwoju miejscowego lub uogólnionego stanu zapalnego i towarzyszących mu objawów.
Można wyróżnić dwie fazy – wczesną i późną. Pierwsza z nich rozpoczyna się już w kilka minut po kontakcie z alergenem i najważniejsze w niej jest zwiększone wydzielanie przez komórki odpornościowe jednej z substancji – histaminy. To ona poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie ich przepuszczalności odpowiada za spadek ciśnienia, zaczerwienienie i łzawienie oczu, katar i świąd. Występująca także opuchlizna, np. w drogach oddechowych, może spowodować duszności i świsty. Objawy te zazwyczaj ustępują w czasie do kilku godzin.
Druga faza, tzw. późna, występująca u mniej niż połowy osób, jest wynikiem zwabienia w miejsce kontaktu z alergenem innych typów komórek odpornościowych i charakteryzuje się zaostrzeniem oznak choroby. Przykładem może być uporczywe zatkanie nosa przy katarze siennym lub wielodniowe pogorszenie stanu astmatyków.
Metody leczenia alergii można podzielić na konwencjonalne i alternatywne. Te pierwsze to zapisywane przez lekarza leki przeciwhistaminowe lub cykle odczulania (immunoterapii). Są to sposoby najszybciej dające efekty i proponowane przez wszystkich medyków, ale mają one szansę spowodować mniej lub bardziej odczuwalne skutki uboczne. Osobom nietolerującym tych metod lub po prostu wolącym być bliżej natury i korzystać z sił ich własnego organizmu, pozostają terapie alternatywne. Wśród nich najpopularniejsze są ziołolecznictwo, akupunktura, biorezonans i homeopatia.
Najstarszym i cieszącym się niemalejącym zaufaniem sposobem walki z uczuleniem we wszystkich jego formach jest stosowanie ziół – w postaci mieszanek oraz przetworów tradycyjnych (znanych z receptury aptecznej) i nowoczesnych (żele, tabletki, kapsułki, rozpuszczalne proszki). Forma preparatu ziołowego, jaka jest najodpowiedniejsza, zależy głównie od postaci alergii, ale także od preferencji chorego i rodzaju samego zioła, gdyż siła i kierunek ich działania mogą być od tego uzależnione.
Do ziół stosowanych doustnie, czy to w postaci naparów, odwarów, nalewek czy też wszelakich tabletek i kapsułek, należą rośliny o ogólnym działaniu przeciwalergicznym. Odpowiednio wcześnie zastosowane hamują w całym organizmie wydzielanie histaminy i innych substancji w pierwszej fazie, a także zmniejszają stan zapalny powstający w drugiej, przez co ewentualne objawy są dużo delikatniejsze. Złagodzone zostaną też już obecne oznaki choroby, jeśli zioła zostaną użyte później, po wystąpieniu alergii. Do najskuteczniejszych i najpopularniejszych surowców zaliczyć można:
- nagietek lekarski (Calendula officinalis) – kwiatostan, ziele
- pachnotkę zwyczajną (Perilla frutescens) – ziele
- pokrzywę zwyczajną (Urtica dioica) – liść, ziele, korzeń
- różę dziką (Rosa canina) – owoc
- rumianek pospolity (Matricaria chamomilla, Chamomilla recutita) – kwiatostan
- rutę zwyczajną (Ruta graveolens) – ziele
Należy też pamiętać, że reakcje alergiczne, przede wszystkim skórne i jelitowe, mogą być związane ze stresem i jako takie hamowane przez zioła uspokajające, np. kozłek lekarski (Valeriana officinalis) czy melisę lekarską (Melissa officinalis).
Dolegliwości związane z uczuleniem na różnorodne pokarmy można także łagodzić przez wykorzystanie ziół typowo przeciwzapalnych i osłaniających. Dzięki zawartości związków zmniejszających stan zapalny ograniczą podrażnienie jelita, a substancje osłaniające, takich jak śluzy, są w stanie odizolować ścianę jelita od alergenów i dać ulgę w biegunkach i ogólnym dyskomforcie. Mogą także ograniczyć pojawianie się niektórych innych objawów, np. wyprysków skórnych. Spośród surowców odpowiednich w takich przypadkach polecić można:
- żywokost lekarski (Symphytum officinale) – korzeń
- lukrecję gładką (Glycyrrhiza glabra) – korzeń
- rumianek pospolity (Matricaria chamomilla, Chamomilla recutita) – kwiatostan
Chętnie i z dobrym skutkiem stosowane są też oleje z nasion – z czarnuszki siewnej (Nigella sativa) i wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis). Mają one właściwości podobne do wymienionych powyżej, przy czym zawarte w nich kwasy omega-3 i 6 wpływają też bardzo korzystnie na nawilżenie skóry i stan układu krwionośnego.
Właściwości osłaniające niektórych ziół są też nieocenione w przypadku uczuleń w obrębie dróg oddechowych, głównie astmy na tle alergicznym. Śluzy wspomagają naturalne mechanizmy oczyszczania z alergenów, częściowo blokują ich dostęp do ścian dróg oddechowych przez ich powlekanie i zmniejszają uporczywy suchy kaszel. Z kolei działanie przeciwzapalne ogranicza ryzyko nadmiernego obkurczenia krtani i tchawicy, a przez to duszności i trudności w oddychaniu. Jednymi z najskuteczniejszych tutaj ziół są:
- kopytnik pospolity (Asarum europaeum) – liść
- szałwia lekarska (Salvia officinalis) – liść
- surowce powlekające (babka lancetowata, podbiał, porost islandzki)
Dla osób cierpiących z powodu nadwrażliwości skórnej lub okolic oczu, lepsze od doustnych okazać się mogą zioła w postaci przymoczek, kompresów lub maści. Najodpowiedniejsze do takich zastosowań są rośliny mające oprócz działania przeciwzapalnego także ściągające i uszczelniające. Dzięki temu skutecznie zmniejszą obrzęk, ból i przekrwienie. Ograniczając przepuszczalność naczyń krwionośnych dla komórek odpornościowych złagodzą też uczucie świądu i rozszerzanie się uczulenia. Standardem ziołowym są tutaj:
- arnika górska (Arnica montana) – kwiatostan
- fiołek trójbarwny (Viola tricolor) – ziele
- kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum) – nasienie
- rumianek pospolity (Matricaria chamomilla, Chamomilla recutita) – kwiatostan
- ogólnie zioła ściągające (pięciornik kurze ziele, szałwia, tatarak, świetlik)
W przypadku alergii objawiającej się łuszczeniem się skóry, nadmierną suchością i nieprzyjemną tkliwością, bardzo dobrym wyborem może być wymieniony już wcześniej żywokost lekarski. Można korzystać z gotowych maści lub żeli z nim, ale z powodzeniem także obkładać lub przecierać chore miejsca świeżym tłuczonym korzeniem.
Każde z powyższych ziół da również dobre wyniki jako kąpiel lecznicza. Należy tylko wtedy pamiętać, że do takiej kąpieli konieczne jest odpowiednie przygotowanie wybranego zioła – wykonuje się z niego odwar (korzenie, kora, nasiona) lub napar (kwiaty, liście, ziele, surowce aromatyczne). Kilka łyżek stołowych, zwykle około pięciu, należy zalać litrem lub dwoma zimnej wody i gotować pod przykryciem przez 40 minut (odwar) lub zaparzać w litrowym termosie przez kwadrans (napar). Przecedzony płyn wlewa się do wanny z wodą o temperaturze około 37°C, a sama kąpiel powinna trwać nie dłużej niż 20-30 minut.